Królewska Szwecja - Dynastia Wazów i Wittelsbachów w Szwecji

2015/06/21

Powoli wracamy do "normalności" po wspaniałym królewskim ślubie. Dzisiaj na blog powraca seria "Królewska Szwecja".

W styczniu 1521 roku Gustaw Waza zostaje wybrany wodzem. Dochodzi do zbrodni i mordów na Szwedach, dokonywanych przez wycofujących się na południe Duńczyków. Najpierw Gustaw zostaje regentem, a już w 1523 roku, po ostatecznym wypędzeniu Duńczyków, królem Szwecji, jako Gustaw I. W ciągu trzech lat Szwedzi osiągnęli to, o co walczyli przez trzy pokolenia - wolne, suwerenne państwo. 

Gustaw Waza okazuje się monarchą rządzącym żelazną ręką. Umacnia władze królewską, rozpoczyna proces reformacji i wprowadza zalążki absolutyzmu. Nie był łaskawy dla chłopów, a wszelkie bunty tłumił krwawo. Przy tym był człowiekiem interesu, wybudował wiele wspaniałych rezydencji, takich jak zamek Gripsholm koło Mariefried, nad jeziorem Melar.


Największym osiągnięciem monarchy było odbudowanie szwedzkiej odrębności po długim okresie unijnym. W 1544 roku wprowadził zasadę dziedziczenia tronu. Co przyniosło jeszcze większą stabilizację i rozwój kraju. Gustaw zmarł w 1560 roku, a lata po jego śmierci wypełnione były wojnami. Ich rezultat nie był zadowalający, po latach zmagań, w 1582 roku Szwecją,otrzymała jedynie Estonię.

Embed from Getty Images

Po śmierci Gustawa I tron obejmuje jego syn, Eryk XIV. Zdecydowany marzyciel, człowiek dużo czytający i sam piszący. Z ogromnym zapałem zabiegał o rękę Elżbiety I, królowej Anglii, co graniczyło z absurdalnością i przekraczało granicę śmieszności. Ostatecznie zakochał się i poślubił córkę prostego żołnierza. Prawdopodobnie cierpiał na zaburzenia umysłowe, które nasiliły się pod koniec jego rządów. Ofiarą jego manii prześladowczej padło wiele ważnych osobistości. Po ośmiu latach pełnienia władzy został zdetronizowany na rzecz brata, Jana i jego polskiej żony, Katarzyny.

Embed from Getty Images

Jan III okazuje się człowiekiem wykształconym i odczytanym. Interesował się teologią i historią. Bez rezultatów starał się doprowadzić do ugody między katolikami a protestantami. Swego syna Zygmunta wychował na katolika, aby późnej mógł objąć tron Polski, do czego doszło w 1587 roku.

Po śmierci Stefana Batorego w Polsce ponownie panuje bezkrólewie. Przeciwnicy Batorego i kanclerza Jana Zamojskiego wysuwają kandydaturę Habsburga - Maksymiliana III. Kolejnym poważnym kandydatem był car Fiodor, co jak sądzono ureguluje stosunki Polsko-moskiewskie.
Tymczasem stronnictwo Zamojskiego chciało by tron Polski objął Polak, dlatego też kandydatem Zamojskiego i stronnictwa wokół niego skupionego został Zygmunt Waza. W sierpniu 1587 roku doszło, do drugiej w historii Rzeczypospolitej, podwójnej elekcji, szlachta popierająca Zamojskiego powołała Zygmunta Wazę, a jego przeciwnicy Maksymiliana Habsburga. Szybko stało się jasne, że monarchą zostanie ten, który szybciej dotrze do Krakowa. Jak pierwsi miasto zajęli zwolennicy Wazy, a Zygmunt przybył do Polski w grudniu 1587 roku. Wreszcie po długich rozmowach na temat przyłączenia Estonii, został uroczyście koronowany na króla Polski, jako Zygmunt III Waza.

Embed from Getty Images

Po śmierci ojca, Jana III, Zygmunt został królem Szwecji w 1592 roku i w związku z tym doszło do zawiązania unii personalnej pomiędzy Szwecją a Polską. Szwedzi, obawiali się, że ich nowy, katolicki król, będzie chciał osłabić luteranizm. Do tego jednak nie doszło, król zatwierdził wszystkie prawa, łącznie z religijnymi, i po koronacji w Uppsali został królem Szwecji. W ojczyźnie spędził jeszcze około sześciu miesięcy, a następnie wrócił do Rzeczypospolitej. W jego imieniu władze miał sprawować stryj, Karol Sudermański. Po wyjeździe monarchy szybko powstała skierowana przeciwko królowi opozycja na której czele stanął Karol, który sam chciał zostać głową państwa. Oskarżył Zygmunta o wzmacnianie wpływów katolickich w Szwecji i ograniczanie roli kościoła narodowego. Karol uzyskał wsparcie Riksdagu, a Zygmunt został wezwany do Szwecji. Polski sejm pozwolił królowi opuścić kraj i wraz z 5 tys. żołnierzy monarcha dotarł do Szwecji. Zygmunt poniósł klęskę pod Linköping i pod koniec 1598 roku zawarł porozumienie. Jednym z nich było pozostanie w Sztokholmie i przejęcie bezpośredniej władzy. Król nie miał zamiaru stosować się do postanowień i zaraz po podpisaniu dokumentów wyjechał do Rzeczypospolitej. Po jego wyjeździe stronnictwo przeszło na stronę Karola Sudermańskiego. Wreszcie w 1599 roku Riksdag zdetronizowany Zygmunta i powołała na tron, jego syna, zaledwie cztero-letniego Gustawa. Kiedy Zygmunt odmówił wysłania dziecka do Szwecji w 1600 roku tron przejął Karol Sudermański.

Embed from Getty Images

Karol Sudermański, już jako Karol IX, bez rezultatów toczył walki w basenie Morza Bałtyckiego. Jego syn Gustaw Adolf w spadku, oprócz tronu, otrzymał wykrwawiony kraj i wojny bez widoków na zwycięstwo. Za jego panowania doszło do popsuła zdrowej równowagi stanów (szlacheckich i chłopskich) co doprowadziło do wielu problemów w kraju.

W 1630 roku Gustaw rozpoczął interwencję w Niemczech. Od razu odniósł kilka zwycięstw pod Breitenfield i nad rzeką Lech. Wojsko szwedzkie zajęły wreszcie Monachium, które było bastionem katolickim i szykowało się do uderzenia na Wiedeń - samo serce wroga. Propaganda wynosiła Gustawa II Adolfa pod Niebiosa nazywając go "Lwem Północy" i wybawcą ewangelików.  Jednak jeszcze w tym samym roku Szwecja zaczęła ponosić klęski. Nawet zwycięska bitwa pod Lutzen 16 listopada 1632 roku nie przechyliła szali zwycięstwa na protestantów. W bitwie tej poległ Gustaw II Adolf.Gustaw II Adolf, ostatni potomek dynastii Wazów, była osobą charyzmatyczną, a swoją postawą na polu bitwy porywał żołnierzy do walki. Poza tym był genialnym strategiem i przeprowadził ogromną rewolucję w technice wojennej XVII-wiecznej Szwecji. Zapewnił również gospodarczy i ekonomiczny rozwój kraju. Dla monarchy najważniejsza była jednak polityka zagraniczna. Doprowadził do końca długotrwałe wojny w basenie Morza Bałtyckiego. Na mocy pokoju z Rosją (1617) Szwecja otrzymała Narwę i ujście Newy - jedyne dojście do Bałtyku Rosjan. Z kolei dwanaście lat późnej na mocy rozejmu z Polską otrzymała Inflanty. Dzięki temu całe północne wybrzeże Morza Bałtyckiego znalazło się w posiadaniu Królestwa Szwedzkiego.   

Embed from Getty Images

Jego następczyni, a zarazem jedyne dziecko - Krystyna miała wówczas zaledwie sześć lat. Rządy w jej imieniu sprawował kanclerz Axel Oxenstiern. Kontynuował udział Szwecji w wonie trzydziestoletniej, a na mocy pokoju westfalskiego potwierdził pozycję Królestwa na arenie międzynarodowej. 
W 1644 roku Krystyna została oficjalnie królową Szwecji, co przyniosło ze sobą ogromne koszta. Mówi się teraz, że prowadziła "najdroższy dwór w Europie". Monarchini prowadziła rozrzutny tryb życia, a pieniądze i dobra królewskie rozdawała swoim faworytom. Jej ojciec starał się dać nie tylko szlachcie, ale również mieszczanom i chłopom współodpowiedzialność za za kraj, za to Krystyna systematycznie opróżniała skarbiec królewski i nadawała szlachcie kolejne przywileje. 

Polityka królowej przyczyniła do szybszego, niż spodziewano, zakończenia wojny trzydziestoletniej. Żądna wiedzy i żywo zainteresowana kulturą Krystyna sprowadzała na dwór królewski uczonych z całej Europy i spędzała z nimi większość dnia na rozmowach i nauce. Przez to pokazała Szwedom, że do rozwoju nie są konieczne wojny.
Niestety zabrakło jej instynktu politycznego i poczucia odpowiedzialności utożsamianych z Wazami, czuła się skrępowana religią i tęskniła za południem i swobodniejszą religijnością. Wreszcie w 1654 roku abdykowała. Zaraz po tym udała się do Rzymu gdzie przeszła na katolicyzm. 
Wraz z nią wygasła dynastia Wazów, ich miejsce zajęła dynastia Wittelsbachów, a królem został kuzyn Krystyny, Karol Gustaw. W latach 1654-1718 ród dał Szwecji trzech wojowniczych monarchów, osobiście prowadzących swoje wojska do zwycięstw. 
Embed from Getty Images


Karol X Gustaw, pierwszy z dynastii zaskoczył Europę śmiałą wyprawą przeciwko Danii, podczas której otarł się o śmierć na kruchym lodzie. Ostatecznie na mocy pokoju Szwecja otrzymała Skanię i wyparła Duńczyków z Półwyspu Skandynawskiego, otrzymując tym samym największy zasię terytorialny w historii.


Jego następca, Karol XI w momencie śmierci ojca miał zaledwie pięć lat. Za swego panowania skupił się na polityce wewnętrznej. Umierając 5 kwietnia 1697 roku na skutek choroby nowotworowej pozostawił finanse państwa i armię w dobrym stanie. Został zapamiętany jako "król w szarym płaszczu" gdyż często sam nadzorował wykonywanie swoich zarządzeń ubrany w szary płaszcz, aby nikt go nie rozpoznał. W roku jego śmierci spłonął Zamek Tre Kronor na którego miejsce wybudowano obecny Zamek Królewski - Kungliga Slottet z 608 pomieszczeniami.

Embed from Getty Images

W wieku 15 lat szwedzki parlament ogłosił, syna Karola XI pełnoletnim,  a on rozpoczął panowanie jako Karola XII. W latach 1700 - 1721 zgodnie z dewizą młodego monarchy "Jeśli chcesz pokoju, gotuj się do walki" Szwecja włączyła się do wojny północnej, która przyniosła jej same klęski. Król nie dostawał końca wojny, pod koniec 1718 roku podczas oblężenia małej norweskiej twierdzy poległ w wieku 36 lat ranking kulą w głowę. Monarcha przez kilka chwil miał u swych stóp całą Europę Wschodnią.

Jego miejsce na tronie zajęła siostra, Ulryka Eleonora, to ona przewróciła ograniczone uprawnienia parlamentu, a jej mąż, Fryderyk von Hessen-Kassel, na rzecz którego abdykowała w 1720 roku dokonał ostatecznej przemiany ustroju państwa. Stając się królem, Fryderyk I Heski ślubował na nową konstytucję, która wprowadziła Szwecję w epokę wolności. Król panował z boskiego nadania, a naród, dzięki swoim przedstawicielom w Riksdagu, sprawował władzę. Uwolniony od monarszych dążeń do stania się mocarstwem kraj mógł zająć się rozwojem wewnętrznym. W parlamencie powstały dwa stronnictwa "kapeluszy" reprezentujących szlachtę i "czapek" -chłopów. Za panowania kuzyna Fryderyka I, Adolfa Fryderyka (od 1751 roku) rozkwitł handel i życie kulturalne.

Embed from Getty Images

Dwadzieścia lat późnej tron objął Gustaw III, syn Adolfa Fryderyka. To ona w 1786 roku założył Akademię Szwedzką. Również za jego panowania wprowadzono oświeceniowe reformy, wprowadzono wolność prasy, wyznania i zakaz tortur. Jednocześnie monarchą przestrzegał protokołu i nigdy nie zasiadł przy stole z żadnym przedstawicielem społeczeństwa. Jego polityka spotkała się z licznymi skargami arystokracji, która doprowadziła do jego śmierci w gmachu opery. Wydarzenia te Giuseppe Verdi wykorzystał te wydarzenia w operze "Bal maskowy".


Syn i następca monarchy, Gustaw IV Adolf kontynuował wewnętrzną politykę ojca, nie wykazał się jednak rozwagą w polityce zagranicznej. Nie był w stanie pójść na żadną ugodę z Napoleonem, którego uważał za przestępcę. Ostatecznie Szwecja przystąpiła do koalicji antynapoleońskiej. W 1809 roku monarchą został zdetronizowany i udał się na emigrację, a jego miejsce zajął jego stryj, Karol XIII. Za czasów panowania dwóch ostatnich królów Szwecja stała się monarchią konstytucyjną, a jej granice na stałe się ukształtowały. Karol XIII w momencie objęcia władzy miał 61 lat i był bardzo schorowany co niemal całkowicie uniemożliwiło mu sprawowanie władzy. Po jego śmierci parlament postanowił przekazać władzę jego starszemu bratu, Fryderykowi Christianowi II. Nie każdemu spodobał się ten pomysł, dlatego też zwykły porucznik Carl Otto Mörner wziął na siebie misję znalezienia dobrego króla. To on zaproponował następstwo szwedzkiego tronu francuskiemu oficerowi Jean-Baptiste Bernadotte i stworzył nową dynastia, panującą do dnia dzisiejszego - Bernadotte.

15 komentarzy

  1. Lubię czytać takie historyczne ciekawostki. Z tego, co pamiętam, to Victoria będzie trzecią królową Szwecji po dwóch wymienionych tutaj.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja też uwielbiam czytać historyczne ciekawostki :) Marleno, wczoraj czytając komentarze natknęłam się na twój i powiedziałaś że jutro (czyli dzisiaj) dokończysz serie notek o Victorii w ciąży. Czy będzie ta notka jeszcze dzisiaj czy jutro?

      Usuń
    2. Kilka godzin późnej napisałam tam jeszcze jeden komentarz, na śmierć zapomniałam, że post mam zapisany na komputerze, a ten jest w naprawie i będę go miała najwcześniej pod koniec przyszłego tygodnia :(

      Usuń
  2. Szkoda tylko, że nie podpisałaś zdjęć to jest kim, bo tak nie do końca wiadomo :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Najpierw jest zdjęcie monarchy, a późnej - pod zdjęciem - informacja o tej osobie :) wszystko jest po kolei :)

      Usuń
  3. Wiecie może, czy w jakiś gazetach pojawiły się już wzmianki o ślubie?

    W ostatnim Życiu na gorąco na pierwszej stronie jest krótki artykulik z pięknymi zdjęciami :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Jeśli miałoby się gdzieś pojawić to w Gali lub Vivie, ale te gazety już chyba sprawdzałaś sądząc po tt :)
      Może jeszcze Party coś napisało albo Show choć wątpię.

      Usuń
    2. Chyba najbardziej można by było spodziewać się tych wzmianek w Gali :) przedwczoraj kupiłam Party i pisało tam że w następnym wydaniu będzie specjalna okładka z księżniczką Charlotte. Może o ślubie też się coś pojawi?

      Usuń
    3. Ja wczoraj obkupiłam się w niemieckie gazety. Kupiłam kilka, gdzie Carl Philip i Sofia byli na okładce. W jednej jest reportaż na 30 stron :) Miałam trudności w wyborze, bo byli na okładce chyba w 20 gazetach, a to na pewno jeszcze nie koniec.

      Usuń
    4. za granicę niestety łatwiej o prasę z Royalsami... w Niemczech popularne jest i Szwedzki i Duńska RK także zazwyczaj jest w czym wybierać ;)

      Usuń
    5. Szkoda, że do Niemiec wybiorę się dopiero pod koniec roku :/ jeśli w ogóle mi się uda pojechać w tym roku.

      Usuń
    6. Marlena, ja Ci oddam te gazety :) Od razu miałam taki zamiar, bo nie chcę ich zatrzymywać (moje mieszkanie i tak jest przepełnione), a lepiej oddać je komuś, kto się z nich ucieszy, niż wyrzucać.

      Fakt, że w Niemczech rodziny królewskie są bardzo popularne, najbardziej właśnie szwedzka pewnie dlatego, że królowa Silvia jest Niemką. Nie ma tygodnia, żebym nie zobaczyła jej, Victorii czy Madeleine na jakiejś okładce. Jest też minimum 5 czasopism poświęconych tylko i wyłącznie rodzinom królewskim.

      Usuń
  4. Dopiero dzisiaj oglądając ślub Carla i Sofii zobaczyłam, że Madde płakała tak jak i Victoria :)

    OdpowiedzUsuń

Publikując komentarz zgadzasz się na przetwarzanie danych osobowych w nim zawartych, zgodnie z rozporządzeniem art. 6 ust. 1 lit. a RODO. Dane te są przetwarzane w celu publikacji komentarza.